بر مبنای قانون حمایت از مالکیت صنعتی مصوب 1403
بند اول ـ جنبه های مادی حقوق ناشی از اختراع
ماده۳۳ـ جنبه های مادی حقوق ناشی از اختراع یا حق بهره برداری انحصاری از آن، متعلق به دارنده گواهینامه اختراع (مالک اختراع) است.
ماده۳۴ـ مدت اعتبار گواهینامه اختراع، مشروط به رعایت ماده (۶۵) این قانون، بیستسال از تاریخ تسلیم اظهارنامه است.
ماده۳۵ـ بهره برداری از اختراع ثبت شده در ایران، از سوی اشخاصی غیر از مالک اختراع، مشروط به موافقت مالک آن یا نماینده یا قائممقام وی است. مالک اختراع ثبت شده یا نماینده یا قائممقام او میتواند با رعایت مواد (۳۸) و (۵۸) این قانون علیه هر شخصی که بدون اجازه وی یا نماینده یا قائم مقام او، مبادرت به انجام یکی از اعمال مندرج در مواد (۳۶) و (۳۷) این قانون نموده و مرتکب نقض حقوق وی شده است، حسب مورد، دعوا یا شکایت خود را در مرجع صالح قضائی اقامه کند.
ماده۳۶ـ در صورتی که اختراع بهصورت فراورده باشد، حقوق مادی ناشی از گواهینامه اختراع و بهره برداری انحصاری از آن عبارت است از:
1ـ ساخت
۲ـ واردات
۳ـ عرضه برای فروش
۴ـ فروش و استفاده از فراورده
۵ ـ ذخیره به قصد فروش یا عرضه برای فروش یا استفاده از فراورده
تبصره ـ بهره برداریهای مندرج در این ماده شامل ریزسازواره (میکروارگانیسم)های دستورزی شده موضوع گواهینامه اختراع که با قصد تجاری سازی از طریق تکثیر یا تولید مثل به دست آمده و واجد همان ویژگیهای مورد ادعا در گواهینامه هستند نیز میشود.
ماده۳۷ـ در صورتی که اختراع بهصورت فرایند باشد، حقوق مادی ناشی از گواهینامه اختراع عبارت است از:
۱ـ استفاده از فرایند
۲ـ موارد مندرج در ماده (۳۶) این قانون در خصوص فراوردههایی که به طور مستقیم از طریق فرایند به دست میآید بجز ارقام گیاهی یا دامی
تبصره ـ درخصوص فرایندهای زیستی موضوع گواهینامه اختراع که موجب تکثیر ریزسازواره (میکروارگانیسم) دستورزی شده مورد ادعا میشود، فراوردههایی که به طور مستقیم از ریزسازواره (میکروارگانیسم) دستورزی شده تکثیرشده به دست میآید، نیز مشمول این ماده است.
ماده۳۸ـ حقوق مادی ناشی از اختراع ثبتشده و بهرهبرداری از آن، شامل موارد زیر نمیشود:
۱ـ فروش مجدد فراوردههایی که توسط مالک اختراع یا با توافق او در بازار عرضه میشود.
۲ـ واردات فراوردههایی که توسط مالک یا با توافق او در بازار عرضه شده است.
تبصره ـ مفاد بندهای (۱) و (۲) این ماده شامل فروش مجدد فراوردههایی که حاوی منبع ژنی (ژنتیکی) قابل تکثیر هستند و توسط مالک اختراع یا با توافق او در بازار ارائه شدهاند نیز میشود، مشروط بر آنکه ماده ژنی (ژنتیکی) بهدست آمده به طور متوالی برای تکثیر یا رویش مجدد بکار گرفته نشود.
۳ـ استفاده از وسایل موضوع اختراع در هواپیماها، وسائط نقلیه زمینی یا کشتیهای سایر کشورها که به طور موقت یا به طور تصادفی وارد حریم هوایی، مرزهای زمینی یا آبهای کشور میشوند.
۴ـ بهره برداری از اختراع که با هدف استفاده در تحقیقات علمی یا آزمایشی یا با اهداف آموزشی و پژوهشی انجام میشود.
۵ ـ بهره برداری توسط هر شخصی که بهصورت غیرمتقلبانه قبل از تقاضای ثبت اختراع یا در مواقعی که حق تقدم تقاضا شده است، قبل از تاریخ تقاضای حق تقدم همان اختراع، از اختراع استفاده می کرده یا اقدامات جدی و مؤثری جهت آماده شدن برای استفاده از آن در ایران به عمل آورده است، مشروط بر آنکه آن شخص اثبات نماید دانش اختراع را از طریق افشای اطلاعات در موعد مهلت ارفاقی مخترع که در آن اظهارنامه تسلیم شده است و یا در نتیجه نقض تعهدات خود نسبت به مالک اختراع یا نماینده وی بهدست نیاوردهاست. حقوق استفاده کننده قبلی تنها به همراه شرکت یا کسب وکار یا به همراه بخشی که در آن از اختراع استفاده میشده یا مقدمات استفاده از آن فراهم گردیده، قابل انتقال یا واگذاری است.
۶ ـ استفاده شخصی از اختراع بدون مقاصد تجاری
۷ـ اقدام مقدماتی برای استفاده تجاری از اختراع دارویی
۸ ـ ساخت داروهای ترکیبی تکنسخهای
۹ ـ تغییر شیوه کاربرد داروی ثبتشده بدون تغییر در ماهیت
ماده۳۹ـ موارد صدور پروانه بهره برداری اجباری به شرح زیر است:
۱ـ اقتضای مصالح ملی و منافع عمومی: درمواردی که با نظر بالاترین مقام دستگاه اجرائی مربوط، مصالح ملی و منافع عمومی (مانند امنیت ملی، تغذیه، بهداشت یا توسعه سایر بخشهای اقتصاد کشور) اقتضاء کند که دستگاه اجرائی یا اشخاص ثالث معین از اختراع بهره برداری کنند.
۲ـ اتخاذ رویه های ضدرقابتی: در صورتی که بهره برداری مالک اختراع یا اشخاص مجاز از طرف او، مغایر با رقابت آزاد باشد و بالاترین مقام دستگاه اجرائی مربوط، بهره برداری از اختراع را رافع مشکل تشخیص دهد.
۳ـ کوتاهی بهرهبرداری اختراع در ایران: هنگامی که سه سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه اختراع یا دو سال از تاریخ صدور گواهینامه اختراع گذشته و مخترع، بدون عذر موجه در ایران از آن بهره برداری نکرده یا به میزان کافی عرضه نکرده باشد. در محاسبه مهلت حمایت، مهلتی که طولانیتر است باید منظور گردد.
۴ـ وجود اختراعات وابسته: در مواردی که اختراع مؤخّر که متضمن پیشرفت مهم فنی است و اهمیت اقتصادی قابل توجهی دارد بدون استفاده از یک اختراع مقدم، قابل بهره برداری نباشد.
ماده۴۰ـ برای تشخیص هریک از موارد مندرج در بندهای (۱) تا (۳) ماده (۳۹) این قانون، موضوع در هیأتی مرکب از رئیس مرجع ثبت، بالاترین مقام دستگاه اجرائی ذیربط (یا نمایندگان هریک از آنها) و یکی از قضات متخصص در این امر با انتخاب رئیس قوه قضائیه، مطرح میشود. در صورت موافقت آن هیأت، دستگاه اجرائی یا اشخاص معین، بدون نیاز به موافقت مالک اختراع، از آن بهرهبرداری میکنند. به منظور انجام تمام وظایف اداری هیأت موضوع این ماده، دبیرخانهای تحت ریاست رئیس مرجع ثبت در آن مرجع تشکیل میشود.
تبصره۱ـ تصمیمهای هیأت لازم الاجرا بوده و ظرف بیستروز قابل اعتراض در مرجع صالح قضائی میباشد.
تبصره۲ـ پروانه بهرهبرداری اجباری اختراعات دفاعی را که سازمانهای دفاعی تقاضا کردهاند، توسط هیأتی به ریاست رئیس ستاد کل نیروهای مسلح یا نماینده وی و با عضویت نماینده وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و رئیس سازمان دفاعی متقاضی صادر میشود. تصمیمات این هیأت، قابل اعتراض است. به این اعتراض در شعبه ویژه دیوان عدالت اداری که توسط رئیس قوهقضائیه تعیین می شود با دعوت از نماینده رئیس ستاد کل نیروهای مسلح رسیدگی میشود. در مواردی که در این قانون اتخاذ تصمیم به هیأت موضوع این ماده واگذار شده است، درخصوص اختراعات دفاعی هیأت موضوع این تبصره اتخاذ تصمیم مینماید و در مواردی که در این قانون نظر قاضی عضو هیأت موضوع این ماده در اتخاذ تصمیم مؤثر است، درخصوص اختراعات دفاعی نظر رئیس ستاد کل نیروهای مسلح (یا نماینده وی در هیأت) مؤثر خواهد بود.
ماده۴۱ـ متقاضی پروانه بهرهبرداری اجباری باید تواناییهای لازم برای بهرهبرداری از اختراع را داشته باشد. درخواست صدور پروانه بهرهبرداری اجباری به دبیرخانه موضوع ماده (۴۰) این قانون تسلیم میشود و باید شامل موارد زیر باشد:
۱ ـ نظرات و دلایل متقاضی مبنی بر اقتضای مصالح ملی و منافع عمومی یا وجود رویه ضدّرقابتی و یا کوتاهی در بکار بردن اختراع در ایران
۲ـ دلایل و مدارکی که بهموجب آن ثابت شود دستگاه اجرائی یا سایر اشخاص متقاضی، از مالک اختراع، درخواست بهره برداری نموده، ولی نتوانستهاند اجازه بهره برداری را در شرایط و مدت زمان متعارف تحصیل نمایند.
۳ـ دلایل و مدارک مثبته در راستای توانایی استفاده متقاضی پروانه بهرهبرداری اجباری از اختراع
تبصره ـ درخواستهایی که از سوی دستگاههای اجرائی ارائه میشود، باید به امضای بالاترین مقام آن دستگاه رسیدهباشد.
ماده۴۲ـ دبیرخانه پس از دریافت درخواست پروانه بهره برداری اجباری، حداکثر ظرف دهروز موضوع را به مالک اختراع ابلاغ می کند. مالک اختراع میتواند حداکثر ظرف سیروز نظرات و دلایل خود را بهصورت مکتوب به دبیرخانه تحویل دهد. این نظرات و دلایل در دبیرخانه به ثبت رسیده و برای تصمیمگیری به هیأت موضوع ماده (۴۰) این قانون تسلیم می شود.
ماده۴۳ـ دبیرخانه هیأت موضوع ماده (۴۰) این قانون، حداقل دهروز پیش از تشکیل جلسه هیأت، زمان آن را به متقاضی پروانه بهرهبرداری اجباری و مالک اختراع اطلاع میدهد . اشخاص مذکور میتوانند در جلسه حضور پیدا کنند. هیأت با ملاحظه دلایل و مستندات ذینفعان و استماع اظهارات آنها در صورت حضور در جلسه، تصمیم مقتضی را اتخاذ و به آنها ابلاغ مینماید.
ماده۴۴ـ در صورت اعطای پروانه بهره برداری اجباری، هیأت موضوع ماده (۴۰) این قانون، باید مبلغ مناسب (با اخذ نظر سه کارشناس رسمی دادگستری در حوزه ارزشگذاری با انتخاب قاضی عضو هیأت)، شرایط بهره برداری، هویت بهره بردار، مدت بهره برداری، اقدامات اجرائی، مدت زمان لازم برای انجام اقدامات اجرائی توسط بهره بردار، محدوده جغرافیایی و موارد مجاز استفاده از اختراع را دقیقاً مشخص نماید. پرداخت هزینه کارشناسان موضوع این ماده به عهده بهره بردار است. استفاده از پروانه بهرهبرداری اجباری منوط به تأدیه هزینه بهره برداری به دارنده گواهینامه اختراع و در صورت عدم امکان تأدیه، تودیع آن به صندوق دادگستری است. پروانه بهرهبرداری اجباری نمیتواند حق بهرهبرداری برای دارنده مجوز اجباری را بهصورت انحصاری مقرر کند.
ماده۴۵ـ در صورتی که به تشخیص هیأت موضوع ماده (۴۰) این قانون، فوریت مصالح ملی و منافع عمومی اقتضاء کند، رعایت شرایط مقرر در بند (۲) ماده (۴۱)، مواد (۴۲) و (۴۳) و ذیل ماده (۴۴) (پرداخت هزینه بهرهبرداری) این قانون و نیز رعایت مواعد مربوط، لازم نیست. تصمیم هیأت در این مورد، بلافاصله به اجرا در میآید و دبیرخانه آن را ظرف بیستروز به مالک اختراع ابلاغ میکند.
تبصره ـ در صورت اجرای این ماده، هزینه بهره برداری موضوع ماده (۴۴) این قانون ظرف حداکثر دوماه پس از صدور پروانه بهره برداری اجباری به دارنده گواهینامه اختراع پرداخت میشود.
ماده۴۶ـ مرجع ثبت، تصمیم هیأت موضوع ماده (۴۰) این قانون، مبنی بر اعطای پروانه بهره برداری اجباری، تغییر یا لغو آن را ثبت و به مالک اختراع و سایر اشخاص ذینفع ابلاغ نموده و برای عموم منتشر میکند.
ماده۴۷ـ هیأت موضوع ماده (۴۰) این قانون، می تواند بنا به درخواست مالک اختراع یا دارنده پروانه بهره برداری اجباری و پس از استماع اظهارات طرفین یا یکی از آنها، تصمیم خود مبنیبر بهره برداری اجباری از اختراع را تا حدی که اوضاع و احوال اقتضاء کند، تغییر دهد.
ماده۴۸ـ چنانچه مالک اختراع ادعا کند که شرایط و اوضاع و احوالی که باعث صدور پروانه بهرهبرداری اجباری شده، دیگر وجود ندارد و یا اینکه ادعا نماید بهره بردار نتوانسته است طبق مفاد تصمیم هیأت موضوع ماده (۴۰) این قانون و شرایط آن عمل کند، درخواست لغو پروانه بهره برداری اجباری را همراه با مدارک و مستندات مربوط، به دبیرخانه هیأت مذکور تسلیم میکند. دبیرخانه موظف است حداکثر ظرف ده روز از تاریخ تسلیم درخواست، مراتب را همراه با دلایل به بهرهبردار اعلام کند تا اگر او پاسخی داشته باشد، ظرف سیروز به دبیرخانه اعلام نماید. دبیرخانه باید اظهارات طرفین را به انضمام مدارک و مستندات ارائه شده، برای اتخاذ تصمیم به هیأت مذکور ارسال کند. هیأت پس از استماع اظهارات مالک اختراع و شخص بهرهبردار و بالاترین مقام دستگاه اجرائی، حسب مورد راجع به رد تقاضای مالک اختراع یا لغو پروانه بهره برداری اجباری تصمیم مقتضی را اتخاذ میکند .
ماده۴۹ـ حق ناشی از پروانه بهره برداری اجباری از اختراع موضوع بندهای (۱)، (۲) و (۳) ماده (۳۹) این قانون، بهطور مستقل، قابل واگذاری نیست و باید همراه با شرکت یا کسبوکار دارنده مجوز اجباری از طرف هیأت موضوع ماده (۴۰) این قانون یا بههمراه قسمتی از شرکت یا کسبوکاری که اختراع در آن بهرهبرداری میشود، منتقل گردد.
ماده۵۰ ـ هیأت موضوع ماده (۴۰) این قانون باید با حضور همه اعضاء، تشکیل شده و با اکثریت آرای حاضران که عضو قاضی جزء آن باشد تصمیمگیری کند.
ماده۵۱ ـ چنانچه شرایط مقرر در بند (۴) ماده (۳۹) این قانون وجود داشته باشد، مرجع ثبت با اخذ هزینه مربوط، به درخواست مالک اختراع مؤخّر، پروانه بهره برداری از اختراع مقدم را جهت بکارگیری در اختراع مؤخّر، بدون موافقت مالک آن صادر میکند. اگر پروانه بهره برداری بدون موافقت مالک اختراع مقدم صادر شود، مرجع ثبت به درخواست وی، پروانه بهره برداری از اختراع مؤخّر را نیز بدون موافقت مالک آن صادر می نماید. درخواست مذکور باید همراه با دلایل و مدارکی باشد که به موجب آن ثابت شود متقاضی از مالک اختراع درخواست بهره برداری نموده، ولی نتوانسته است اجازه بهره برداری را در شرایط و مدت زمان متعارف تحصیل نماید. مرجع ثبت پس از دریافت درخواست صدور پروانه بهره برداری اجباری، آن را در دفتری مخصوص ثبت و ظرف ده روز از زمان دریافت، همراه با دلایل، مدارک و مستندات به مالک اختراع مقدم ابلاغ مینماید. مالک اختراع مقدم باید نظرات، دلایل و مدارک خود را ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ، به مرجع ثبت تسلیم نماید. مرجع ثبت پس از ملاحظه دلایل و مستندات طرفین، در مورد اعطای پروانه بهره برداری اجباری تصمیم مقتضی را اتخاذ میکند. تصمیمگیری در خصوص اجرای این ماده به عهده هیأت موضوع ماده (۴۰) این قانون میباشد.
تبصره۱ـ در صورت اعتراض به تصمیم هیأت موضوع ماده (۴۰) این قانون، تا قبل از نهائی شدن تصمیم مرجع صالح قضائی در این مورد، پروانه بهره برداری اجباری صادرشده معلق میماند.
تبصره۲ـ انتقال پروانه بهره برداری اجباری از اختراع مقدم، فقط همراه با اختراع مؤخر و انتقال پروانه بهره برداری اجباری از اختراع مؤخّر فقط همراه با اختراع مقدم امکانپذیر است.
ماده۵۲ ـ در تصمیم مربوط به صدور هریک از پروانههای بهره برداری اجباری از اختراع مقدم یا مؤخّر باید حدود و کاربرد پروانه، هزینه متناسبی که باید به مالک اختراع مورد نظر پرداخت شود و نیز شرایط پرداخت تعیین گردد. هریک از طرفین میتواند با اثبات اینکه بهره بردار نتوانسته است طبق مفاد تصمیم مذکور و شرایط آن عمل کند، درخواست لغو پروانه بهره برداری اجباری را همراه با مدارک و مستندات مربوط، به مرجع ثبت تسلیم کند. هیأت موضوع ماده (۴۰) این قانون با احراز عدم رعایت مفاد تصمیم و شرایط آن، پروانه بهره برداری اجباری را لغو میکند.
تبصره ـ مالک اختراع و دارنده پروانه بهره برداری اجباری میتوانند نسبت به میزان هزینه تعیینشده برای صدور پروانه بهره برداری اجباری، ظرف بیستروز از تاریخ ابلاغ تصمیم هیأت موضوع ماده (۴۰) این قانون، در مراجع صالح قضائی اعتراض کنند. این اعتراض، مانع از بهره برداری از پروانه بهرهبرداری اجباری نیست.
ماده۵۳ ـ بهرهبرداری اجباری از اختراع، محدود به هدفی است که در پروانه بهرهبرداری اجباری آمده است و مشروط به پرداخت هزینه بهرهبرداری به مالک اختراع میباشد.
تدوین : ایده آفرین